DGEC: Analyse van het gebruik van 5 opioïden buiten het ziekenhuis

Onze Dienst voor geneeskundige evaluatie en controle (DGEC) stelt vast dat het gebruik van 5 opioïden in 10 jaar tijd sterk is gestegen. We vragen ons af of patiënten deze pijnstillers altijd op een correcte manier gebruiken. Het oneigenlijk gebruik heeft nefaste gevolgen voor de gezondheid van de patiënt, de veiligheid van de samenleving en het budget van de GVU-verzekering. Daarom pleiten we voor een integrale aanpak van het fenomeen.

Wat zijn opioïden?

Opioïden zijn morfineachtige pijnstillers voor matige tot ernstige pijn; niet voor milde pijn.

We onderzochten het gebruik van de volgende 5 opioïden:

tramadol (vb. Contramal®)
oxycodone (vb. Oxynorm®)
tilidine (vb. Valtran®)
fentanyl pleisters (vb. Durogesic®)
piritramide. (vb. Dipidolor®)

Het gebruik van deze 5 opioïden vertegenwoordigt in 2016 ongeveer 80 % van het totale verbruik van alle door de ziekteverzekering vergoedbare opioïden in België.

Wij ontvangen regelmatig meldingen van o.a. de Orde van artsen en het Federaal agentschap voor geneesmiddelen en gezondheidsproducten (FAGG) over zorgverleners die veel opioïden voorschrijven en patiënten die er hoge dosissen van gebruiken. Wanneer we in de medicatie- en voorschrijfprofielen hoge dosissen vaststellen bij zorgverleners en verzekerden, voeren we ook op eigen initiatief een onderzoek.

Hoe evolueerde het gebruik van de 5 bestudeerde opioïden van 2006 tot 2016?

Het gebruik van de 5 opioïden is in het algemeen gestegen. We vergeleken de cijfers van 2006 met die van 2016:

Het aantal patiënten dat in 1 jaar min. 1 verpakking afhaalde bij de apotheker (buiten ziekenhuis) steeg van 638.939 in 2006 naar 1.186.943 patiënten in 2016. Dit is ongeveer 10 % van de bevolking.
Het aantal afgehaalde dagdosissen (in DDD = onderhoudsdosissen voor één dag) steeg van 43.771.008 naar78.621.901.
In 2006 kostte het gebruik van opioïden de ziekteverzekering € 44.355.549 in 2006. Dat bedrag liep op tot € 55.410.271 voor 2016.

Opvallend veel patiënten met een hoog en chronisch gebruik onder de 50 jaar

Patiënten met een hoog en chronisch gebruik gebruiken op één jaar meer dan 365 dagdosissen. Zo waren er meer dan 30.300 patiënten die in 2016 voldoende opioïden afhaalden om dagelijks gemiddeld meer dan één dagdosis te kunnen gebruiken. Meer dan 7.300 patiënten haalden gemiddeld zelfs meer dan twee dagdosissen af.

We stellen vast dat meer dan 20% van die patiënten met een hoog en chronisch gebruik jonger was dan 50 jaar. Dat is verrassend omdat men chronische pijn eerder bij ouderen zou verwachten.

De kans is groot dat het gebruik door die patiënten van onder de 50 jaar in de komende jaren nog zal stijgen. Langdurig gebruik van opioïden kan namelijk verslavend zijn en een grotere gevoeligheid voor pijn in de hand werken. Op lange termijn stijgt dus de behoefte naar die morfineachtige pijnstillers.

Wat is de link tussen medical shopping en opioïdengebruik?

Sommige gebruikers van opioïden doen aan medical shopping. Ze vragen hun voorschriften aan meerdere artsen en/of halen hun medicatie af bij meerdere apotheken. Noch de voorschrijvers noch de apothekers zijn daarvan onderling op de hoogte. Zij weten dus niet wat hun patiënt zich elders laat voorschrijven of gaat afhalen.

Er zijn zelfs gebruikers die op tientallen artsen en apotheken een beroep doen om zich te bevoorraden. Dit wijst duidelijk op oneigenlijk gebruik.

Wat zijn de gevolgen van het bovenmatig gebruik van opioïden?

Hoog en chronisch gebruik van opioïden kan heel gevaarlijk zijn, in de eerste plaats voor de patiënt zelf. Enkele mogelijke nevenwerkingen zijn:

gewenning aan de medicatie, zodat een hogere dosis vereist is voor een zelfde effect
toenemende gevoeligheid voor pijn, wat ook tot een hoger verbruik leidt
verslaving met gevaar voor de gezondheid
sufheid met risico’s voor verkeers- en arbeidsongevallen, minder efficiëntie op de werkvloer.

De stijging van de consumptie van opioïden is ook nefast voor de:

ziekteverzekering: door de stijgende uitgaven voor de medicatie, behandelingen
uitkeringsverzekering: door toenemende arbeidsongeschiktheid
verkeersveiligheid: door sufheid achter het stuur
veiligheid in de samenleving: door criminaliteit zoals vervalsing van medische voorschriften of dealen
economische productiviteit: door concentratiestoornissen of onbeschikbaarheid voor de arbeidsmarkt.

Een maatschappelijk probleem vraagt om een integrale aanpak

Om te voorkomen dat oneigenlijk gebruik van opioïden een bedreiging vormt voor de samenleving pleiten we voor een integrale aanpak door de verschillende actoren op het terrein. Die omvat:

wetenschappelijk onderzoek over opioïden en hun gevolgen
alle actoren van het terrein bijscholen en informeren over de regels voor het juiste gebruik van opioïden
een betere opsporing van oneigenlijk gebruik en medical shopping
geneesmiddelenprofielen van patiënten zichtbaar maken voor voorschrijvers en apotheken.

We hebben al verschillende initiatieven genomen. Onze DGEC heeft:

het gebruik van vijf opioïden in kaart gebracht
controleacties opgestart om oneigenlijk gebruik van opioïden aan te pakken
meerdere actoren gesensibiliseerd via

de pers en
overleg met de Orde van Artsen, de Orde van Apotheken, wetenschappelijke verenigingen, waaronder de Belgian Pain Society, Provinciale geneeskundige commissies, het FAGG, FOD Volksgezondheid, beroepsverenigingen van Apothekers,...
lezingen voor LOK-groepen en huisartsenkringen, universiteiten en op verschillende congressen (the International Conference on Opiods, in Boston; The European Union for Medicine in Assurance and Social Security in Maastricht)
…

Resultaten dankzij een synergetische aanpak

De Directies controle, informatie en expertise van onze DGEC hebben intens samengewerkt voor een grotere impact van het project. De Directie expertise analyseerde de facturatiegegevens. Met die analyse kon de Directie controle gerichte controleonderzoeken voeren. De Directie informatie maakte de resultaten van het project bekend, zowel bij de belanghebbenden als bij het brede publiek. We stellen in samenwerking met de verschillende actoren op het terrein structurele oplossingen voor aan de betrokken instanties om de kwaliteit van het voorschrijven en afleveren van opioïden en het toezicht op het gebruik door de patiënt te verbeteren.